Türkiye’de milyonlarca çalışanın en çok merak ettiği konulardan biri kıdem tazminatı. Çalışma hayatında önemli bir güvence olan bu ödeme, belirli şartları sağlayan işçilere, işten ayrıldıklarında toplu olarak veriliyor. Peki kıdem tazminatı nedir, kimler kıdem tazminatı alabilir, hangi durumlarda hak kaybı yaşanır, hesaplama nasıl yapılır?
Kıdem tazminatı, işçinin işyerinde çalıştığı süre boyunca verdiği emeğin karşılığı olarak, iş sözleşmesinin belirli şartlarda sona ermesi durumunda ödenen toplu paradır. Bu hak, 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi ile güvence altına alınmıştır.
Her tam yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplanır. Brüt maaşa; düzenli alınan yol, yemek, ikramiye, prim gibi tüm ek ödemeler dahil edilir. Ancak ödenecek miktar, devletin her yıl belirlediği kıdem tazminatı tavanını geçemez.
Kıdem tazminatı alabilmek için temel şartlar
Kıdem tazminatı ödenebilmesi için öncelikle işçinin aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olması gerekir. Bu süre kesintisiz olabileceği gibi, aynı işverenin farklı işyerlerinde geçen süreler de toplanabilir.
Kıdem tazminatı hakkı doğuran durumlar
İşverenin haksız yere işten çıkarması: İşverenin geçerli bir sebep göstermeden işçiyi işten çıkarması durumunda tazminat hakkı doğar.
İşçinin haklı nedenle fesih hakkını kullanması:
Ücretin zamanında ve tam ödenmemesi
İş yerinde kötü muamele, mobbing, hakaret
Sağlık sorunlarının işin yürütümünü engellemesi
İşyerinin çalışma koşullarının sağlığa zararlı hale gelmesi
Emeklilik: Yaş, prim ve sigortalılık süresinin tamamlanmasıyla işten ayrılanlar tazminat alabilir. Ayrıca, 15 yıl 3600 prim gününü doldurup yaşı bekleyenler de bu haktan yararlanabilir.
Askerlik görevi: Erkek çalışanlar askerlik nedeniyle işten ayrıldığında tazminat alır.
Evlilik: Kadın çalışanlar evlendikten sonra 1 yıl içinde işten ayrıldıklarında tazminat hakkı kazanır.
İşçinin vefatı: Kıdem tazminatı mirasçılarına ödenir.
Kıdem tazminatı alamayacağınız durumlar
Çalışanın kendi isteğiyle ve haklı sebep olmadan istifa etmesi
İşçinin, işveren tarafından ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranış nedeniyle (örneğin hırsızlık, işyerinde kavga, devamsızlık) işten çıkarılması
1 yıldan kısa süreli çalışma
Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?
Hesaplama yapılırken; işçinin son brüt ücreti ve düzenli ek ödemeleri dikkate alınır. Her yıl için 30 günlük brüt maaş tutarında ödeme yapılır.
Örnek:
Brüt maaş: 30.000 TL
Çalışma süresi: 5 yıl
Kıdem tazminatı = 30.000 TL x 5 yıl = 150.000 TL
Bu tutardan yalnızca damga vergisi kesilir, başka vergi alınmaz.
Ödeme yapılmazsa ne yapılmalı?
Kıdem tazminatı işten ayrıldığınız gün ödenmelidir. Ödeme yapılmazsa;
Arabulucuya başvurulur (zorunlu süreç)
Arabulucuda anlaşma sağlanamazsa iş mahkemesine dava açılır
Bu hak geriye dönük 5 yıl süreyle kullanılabilir.
Kıdem tazminatı tavanı nedir?
Devlet her yıl ocak ve temmuz aylarında kıdem tazminatı için bir tavan belirler. Bu tavan, en yüksek devlet memuru maaşı baz alınarak hesaplanır ve işçiye ödenecek tutar bu rakamı geçemez.
